این بیماری از علل مهم دردهای صورت است. یک وضعت نامطلوب و بسیار آزارنده است که گاهی از فرط درد بیمار ممکن است به فکر خودکشی هم بیفتد.
عصب تری ژمینه یل سه قلو سه شاخه دارد که شاخه اول به اطراف چشم، شاخه دوم به اطراف گونه و فک فوقانی و شاخه سوم به فک تحتانی و اطراف گوش و چانه عصب می دهد. حس این مناطق از طریق این شاخه ها به مغز می رسد.
در بیماری نورالزی تری ژمینه درد در مناطق فوق احساس می شود. ممکن است هرسه شاخه یا تک تک شاخه ها گرفتار شوند. گاهی درد از یک منطقه شروع می شود و بتدریج سایر شاخه ها درگیر می شوند. شایع ترین شاخه گرفتاری شاخه دوم است. درد در مسیرهای دندانهای فوقانی است و در ابتدا ممکن است بیمار فکر کند دندانهایش خراب شده اند. در گذشته مریض ها ابتدا دندانهایشان را می کشیدند و بعد که خوب نمی شدند پیش ما می آمدند. اما امروزه که بهداشت مردم بالا رفته و اغلب مردم بی جهت دندانهایشان را نمی کشند و اصولا دندانها هم اغلب سالم هستند، کمتر با این بیماران دندان کشیده روبرو می شویم.
درد با حملا ت تیز و شدید شروع میشود بطوریکه ناگهان مانند برش چاقو و یا فرورفتن سوزنی تیز احساس می گردد. درد چند ثانیه یا چند دقیقه طول کشیده و سپس فروکش می کند. گاهی چندین بار در روز بوجود می آید. عوامل مختلف می توانند باعث بروز درد شوند مانند مسواک زدن خوردن نوشیدنی های سرد ، تراشیدن ریش یا لمس صورت هنگام آرایش کردن و گاهی حتی صحبت کردن و تکان دادن عضلات صورت و دندانها موجب حمله درد می شوند. من بیمارانی دیده ام که با اشاره پاسخ پرسش های مرا می دادند و از حرف زدن اجتناب می کردند.
بتدریج دردها پیوسته میشوند و ممکن است بیمار همیشه درد داشته باشد. تقریبا همیشه درد در یک طرف صورت است ولی بندرت درد دوطرفه هم گزارش شده است. در این بیماری تهوع و استفراغ وجود ندارد. تاری دید و قرمزی یا آبریزش دیده نمی شود. تشنج یا انقباضات عضلانی در صورت ایجاد نمی شوند. از گرفتگی و آبریزش بینی و صدا شکایت نمی شود.
علل بیماری
به هر حال می دانیم که اشکال موجود باید در عصب سه قلو و شاخه های آن باشد. یا ضایعه ای فشارنده عصب را تحت ناثیر خود قرار داده است و یا عصب به دلایل نامعلوم فعالیت های نابجای خودبخودی و خارج از کنترل پیدا کرده است. مواردی از تومورهای مغز با این بیماری کشف شده است که در این موارد عصب به دلیل نزدیکی با تومور و فشار حاصله آسیب دیده است. به همین خاطر سعی می شود ابتدا با رفتن ام آر آی مغز از عدم وجود چنین ضایعاتی خاطر جمع شویم.
گاهی بیماری ام اس با نورالزی تری ژمینه تظاهر می کند و ام آر آی از این جهت هم بخصوص در بیماران جوان کمک کننده است و البته بیماری نورالزی تری ژمینه اغلب در سنین بالاتری نسیت به ام اس دیده میشود.
در بیشتر مواقعی که بیماری شدت می یابد و به درمانهای مختلف جواب نمی دهد اغلب علت یک کلافه عروقی یا شریان است که در مجاورت عصب قرار رگرفته و ضربانهای شریانی به عصب منتقل میشوند و به عبارت دیگر عصب با این ضربلنها کوبیده میشود. ما مواردی دیده ایم که عصب بر اثر فشار طولانی شریان پهن شده و تغییر شکل مقطع آن قابل توجه بود.
گاهی نیز با ابزارهای موجود تشخیصی هیچ علتی برای نورالزی تری ژمینه پیدا نمی کنیم و در این مورد آنرا ایدیوپاتیک یا ناشناخته نام گذاری می کنیم ولی می دانیم که عملکرد عصب سه قلو مخنل شده و باید درمان روی آن و بهبود عملکرد آن متمرکز شود.
درمان
درمان نورالژی تری ژمینه بستگی به علت دارد. اگر توموری وجود دارد درمان خود را می طلبد، اگر بیماری ام اس مطرح باشد درمان خاص خود را دارد و اگر فشار شریان بر عصب وجود دارد لازم است با درمان مناسب اقذام به برطرف کردن این فشار از روی عصب کرد.
استفاده از داروی کاربامازپین یکی از ساده ترین و موثرترین روش های درمان است. بخصوص در ابتدای بیماری بسیار موثر است بطوریکه اگر بیمار هیچگونه سودی از دارو نبرد بهتر است در تشخیص شک کنیم. شاید بیش از نیمی از بیماران با کاربامازپین بهبودی کاملی پیدا می کنند و نصف بقیه نیز رضایت از درمان خواهند داشت. اما در بقیه یا با گذشت زمان یا مقاومت به درمان پیدا خواهد شد و یا پاسخ مطلوبی به دست نمی آید و در این موارد هست که باید به فکر درمان های دیگر بود. درمان با داروهای دیگر نیز استفاده خواهد شد ولی با تجربه من داروهای دیگر به اندازه کاربامازپین موثر نیستند.
درمانهای دیگر مثل گامانایف، رادیوفرکونسی و بلوک گانگلیون گاسر نیز انجام شده و میشوند و با موفقیت هایی همراه بوده است.
ما معمولا در موارد نورالژی های مقاوم به درمان از عمل جراحی دکمپرسیون میکروواسکولر استفاده می کنیم. طی این عمل بخشی از جمجمه برداشته میشود و ناحیه ابتدایی و ریشه عصب مورد بررسی قرار می گیرد. اغلب مواقع رگی که روی عصب فشار می دهد هویدا میشود و جراح آنرا از عصب جدا کرده و با قرار دادن مقداری تفلون یا عضله و چربی از تماس عصب با رگ ممانعت به عمل می آید. درصد موفقیت عمل های ما و مراکزی که انجام داده اند، بسیار بالا بوده است و پس از عمل اکثر مواقع بیمار کاملا بدون درد می شود.
