منظور از بیرون زدگی و پارگی دیسک چیست؟

بیرون زدگی و پارگی دیسک چیست؟

ستون فقرات از 33 مهره (استخوان) تشکیل می‌شود که بر روی یکدیگر قرار دارند. بین هر دو مهره قطعه بالشتک مانند غضروفی موسوم به "دیسک بین‌مهره‌ای" قرار دارد. دیسک را مانند لاستیکی در نظر بگیرید که درون حفره آن با ماده‌ای ژلاتینی پر شده است

. بخش لاستیکی بیرونی و محیطی دیسک "آنولوس فیبروزوس" و بخش مرکزی ژلاتینی آن "نوکلئوس پولپوزوس" نام دارد. دیسک در دوران جوانی (زیر 30 سالگی) عمدتاً از ماده ژلاتینی تشکیل می‌شود، اما با بالا رفتن سن، بخشی از این ماده ژلاتینی از بین می‌رود و دیسک صاف‌تر می‌شود و از میزان انعطاف‌پذیری آن کاسته می‌گردد و در نتیجه راحت‌تر آسیب می‌بیند. این بخش مرکزی در بعضی موارد از میان شکاف ایجاد شده در بخش محیطی لاستیکی به بیرون رانده می‌شود و عارضه برجستگی دیسک یا پارگی آن رخ می‌دهد. رایج‌ترین محل بروز بیرون زدگی یا پارگی دیسک گردن (مهره‌های گردنی) و کمر (مهره‌های کمری) است. دیسک‌های کمر در نتیجه فرسایش تدریجی یا صدمه و ضربه دیدن آسیب می‌بینند. امروز با روش های نوین درمانی می تواند اقدام به درمان بیماری دیسک کمر با ورزش کمردرد بدون نیاز به جراحی نمود. عامل‌های خطر فتق دیسک گردن و کمر عبارت‌اند از:

• سن: اکثر موارد فتق دیسک کمر و گردن در بازه سنی 30 تا 50 سال و در نتیجه فرسایش ناشی از بالا رفتن سن رخ می‌دهد. بااین حال فتق دیسک در سنین بالای 50 سال شیوع کمتری دارد، چون مایع کمتری درون دیسک وجود دارد تا به بیرون رانده شود.
• چاقی: افزایش وزن فشار روی دیسک را افزایش می‌دهد.
• شغل: اشتغال در حرفه‌هایی که انجام فعالیت‌های فیزیکی و وظایفی چون بلند کردن، فشار دادن، کشیدن و چرخاندن را ایجاب می‌کند، فشار روی دیسک کمر و گردن را افزایش می‌دهد.
• فعالیت فیزیکی کم: افرادی که فعالیت فیزیکی چندانی ندارند، به علت کمر درد قادر نیستند به خوبی از عهده انجام نیازهای فیزیکی‌شان بربیایند.میتوان  از علائم دیسک گردن به موارد زیر اشاره نمود.

علائم

بیمار گاهی دچار گردن درد ، خشکی گردن یا کمردرد ملایم تا شدید می‌شود، البته گاهی اوقات هیچ دردی احساس نمی‌کند. بعضی موارد فتق دیسک بدون درد در تصویربرداری‌های تشخیصی آشکار می‌شود. هنگامی که دیسک پاره می‌شود و بخشی از دیسک به خارج از محدوده طبیعی خود رانده می‌شود، عصب‌های ستون فقرات یا نخاع تحت فشار قرار می‌گیرند، از این عارضه با اصطلاح "رادیکولوپاتی" (آسیب اعصاب) یاد می‌شود. درد کمر، کرختی یا بی‌حسی، درد یا بیحسی و ضعف پا پی‌آمد این فشار است البته به یاد داشته باشید اکثر موراد بیرون زدگی و پارگی دیسک کمر با درمان بدون جراحی دیسک کمر بهبود می یابند( این مسئله در مورد بیرون زدگی دیسک گردن نیز صدق می کند). نوع و محل علائم دیسک کمر و گردن به موقعیت و میزان فشار روی اعصاب بستگی دارد:

• بیمار در صورت فتق دیسک مهره‌های کمری و پارگی دیسک کمر دچار درد، گزگز کردن، کرختی، ضعف یا ترکیبی از این علائم در پشت، کمر، باسن یا پا می‌شود و در اکثر موارد این علائم تنها در یک طرف بدن بروز می‌یابد.

علایم دیسک کمر و گردن غالباً به دنبال فعالیت‌ها یا حالت‌های خاص تشدید می‌شود و در صورت ابتلا به فتق دیسک مهره‌های کمری:

• درد در نتیجه نشستن، خم شدن و دراز کردن دست تشدید می‌شود.
• درد صبح هنگام و پس از قرار گرفتن طولانی مدت در یک حالت تشدید می‌شود.
• بیمار مجبور است هر از گاه موقعیت و حالت خود را عوض کند.
• بیمار ایستادن را به نشستن ترجیح می‌دهد.

علایم دیسک گردن پس از نشستن طولانی مدت و هنگام دراز کشیدن تشدید می‌شود.

علت

از علل دیسک گردن و کمر مبتوان گفت که خم کردن رو به جلوی گردن، حالت اندامی نامناسب (قوز کردن) به ویژه هنگام خوابیدن یا نشستن، فعالیت‌های درگیر کننده‌ی بازوها در جلوی بدن (برای مثال: ظرف شستن، رانندگی و ...) و بلند کردن اشیاء چهار حرکتی هستند که همگی هر روز انجام می‌دهیم و در صورت تکرار، طول کشیدن یا شدید بودن به بیرن زدن دیسک گردن و کمر دامن می‌زنند .

صرفنظر از علت دیسک کمر و بیرون زدگی آن می توان با تجویز مناسب اقدام به درمان دیسک کمر و گردن آن با فیزیوتراپی گردن و ورزش های دیسک کمر و گردن نمود. فتق، برجستگی یا پارگی دیسک گردن و کمر معمولاً پی‌آمد یکی از علل زیر است:

• ضعیف بودن آنولوس (بخش محیطی دیسک)
• افزایش ناگهانی فشار روی دیسک و در نتیجه پاره شدن دیسک کمر

علل دیسک کمر و گردن را می‌توان در سه دسته کلی زیر تقسیم‌بندی کرد:

1. استفاده بیش از حد و وارد شدن صدمه‌های کوچک و مکرر (انباشتگی میکروتروما):

صدمه‌های کوچک مکرر در طول زمان به صدمه دیدن دیسک می‌انجامد و علت دیسک کمر می باشد . حالت اندامی نامناسب بهترین مثال این مورد است. حالت اندامی نامناسب هنگام نشستن و کار کردن فشار مضاعفی را به ستون فقرات وارد می‌کند. قوز کردن یا خم کردن مداوم ستون فقرات باعث کشیدگی بیش از اندازه و ضعف غضروف فیبری خلفی (یا آنولوس) دیسک می‌شود. این امر به مرور زمان یک‌پارچگی دیسک را کاهش می‌دهد و به جابجایی مایع نوکلئوس می‌انجامد و در نتیجه مفصل‌ها و عصب‌های ستون فقرات تحت فشار قرار می‌گیرند و بیمار متحمل درد می‌شود.

بنابراین حفظ حالت اندامی مناسب یا حتی بهتر از آن، تغییر منظم حالت اندامی به منظور جلوگیری از بروز تأثیرات نامطلوب حالت اندامی نامناسب بر ستون فقرات بسیار مهم است،  یکی از این اقدام ها برای درمان گودی کمر و پیشگیری از بروز دیسک کمر انجام ورزش کمر و گردن می باشد.

در آغاز انجام ورزش های سر و گردن و ورزش درمانی کمر درد، مقاومت و توان پایین عضله‌ها و شکل گرفتن حالت اندامی نامناسب به مرور زمان فرد را به برگشتن به عادت‌های غلط ترغیب می‌کند. در این موارد بهتر است از ابزارهای حمایت کننده‌ای مانند بالشتک استوانه‌ای مخصوص کمر، نگهدارنده ستون فقرات، نوار درمانی کشی (کینزیو تیپ) یا بریس (کمربند طبی) برای حفظ انحناء گودی کمر در طول این دوران گذار استفاده کرد.  تمام حالت‌های اندامی مستمر و شکل گرفته باید به طور منظم و مداوم به گونه‌ای اصلاح شود که سلامت و حرکت ایمن ستون فقرات ممکن شود.

2. تحمیل بار ناگهانی غیرمنتظره:

تحمیل بار ناگهانی غیرمنتظره به دیسک‌های بین مهره‌ای در حوادثی مانند تصادف وسایل نقلیه موتوری پیش می‌آید. بار غیرمنتظره یا پیچ‌خوردگی دیسک گردن و کمر باعث پاره شدن بخش محیطی دیسک و در نتیجه آسیب دیدن دیسک می‌شود. هنگام بلند کردن هر جسمی با هر وزنی باید اصول صحیح بلند کردن اشیاء را رعایت کنید. بلند کردن اشیاء به شیوه اشتباه، مانند خم شدن رو به جلو و فشار دادن با پشت بدن، بار ناگهانی و غیرمنتظره‌ای را به دیسک های بین مهره ای همچون دیسک بین مهره‌ای L4–L5 وتحمیل می‌کند . از فیزیوتراپیست بخواهید تا اصول صحیح بلند کردن اشیاء را به شما آموزش دهد.

3. عامل‌های ژنتیکی (وراثت):

آسیب‌ دیدن دیسک نیز مانند بسیاری از عارضه‌ها تحت تأثیر عوامل ژنتیکی قرار دارد، البته نقش این عامل‌ها در بروز بیماری‌های دیسک ناچیز است.

تشخیص

فیزیوتراپیست و یا دکتر دیسک کمر معاینه کاملی را شامل بررسی سابقه پزشکی بیمار و استفاده از ابزارهای غربالگری جهت تعیین احتمال ابتلا به فتق دیسک کمر و گردن انجام می‌دهد. فیزیوتراپیست احتمالاً موارد زیر را مدّ نظر قرار می‌دهد تا به علت دیسک گردن و کمر پی ببرد:

• مطرح ساختن پرسش‌هایی در زمینه مکان و الگوی رفتار درد، ضعف و دیگر علائم.
• مشخص کردن ناحیه‌های درد، کرختی و گزگز توسط بیمار و پزشک متخصص ستون فقرات.
• انجام آزمایش‌های حس و تقویت عضله برای تعیین شدت فشار روی عصب.
• بررسی حالت اندامی و مشاهده نحوه راه رفتن و انجام دیگر فعالیت‌ها
• اندازه‌گیری دامنه حرکتی ستون فقرات و بازوها و پاها
• انجام آزمون‌های خاص مانند بالا بردن پا در حالت صاف و کشیده یا رد کردن دو پا از روی یکدیگر جهت تشخیص فتق دیسک
• درمان دستی یا کایروپراکتیک برای ارزیابی توانایی حرکتی مفصل‌ها و عضله‌های ستون فقرات
• آزمایش قدرت گروه‌های عضلانی مهم

چنانچه بیمار دچار ضعف، بی‌حسی عضلانی یا درد بسیار شدید باشد، انجام آزمایش‌های تشخیصی خاصی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.)، الکترومیوگرافی (عضله‌نگاری برقی) یا مطالعات هدایت عصبی ضرورت می‌یابد. فیزیوتراپیست و دیگر متخصصین همکاری می‌کند تا اطمینان حاصل شود که بیمار درمان بدون جراحی  مناسب مانند فیزیوتراپی کمر درد و گردن درد و تشخیص صحیح دریافت می‌کند.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده، در اکثر موارد شدید فتق دیسک (معمولاً همراه با ضعف عضلانی یا کمر درد شدید) درمان‌ دیسک گردن و کمر محافظه‌کارانه‌ای مانند فیزیوتراپی دیسک کمر و گردن در مقایسه با جراحی نتایج بهتری به دست می‌دهند. چنانچه معاینه فیزیوتراپیست بیانگر این نکته باشد که هیچ نشانه‌ای از فشردگی عصبی وجود ندارد و بیمار نیز دچار نشانه‌های ضعف یا کرختی عضلانی نباشد، درمان دیسک کمر بدون جراحی را می‌توان بی‌درنگ آغاز کرد. اما اگر بررسی‌های صورت گرفته حاکی از تحت فشار قرار گرفتن عصب باشد، وی درمان دیسک کمر و گردن را پس از مشورت با دکتر متخصص ستون فقرات آغاز می‌کند.