اسکن رادیوایزوتوپ یا اسکن استخوان را چرا انجام می دهند؟
اسکن
استخوانی که به آن «اسکن رادیوایزوتوپ» Radioisotope scan، «اسکن
رادیونوکلاید» Radionuclide sca- یا «سنتی‌گرام» Scintigram هم می‌گویند،
نوعی روش تصویربرداری است که می‌تواند کمک فراوانی به تشخیص بسیاری از
مشکلات استخوان‌ها بخصوص عفونت‌های استخوانی و تومورهای استخوانی کند.
مراحل انجام اسکن رادیوایزوتوپ
برای تهیه یک اسکن رادیوایزوتوپ مراحلی طی می‌شوند که عبارتند از:
بیمار باید حدود 4 ساعت قبل از انجام تصویربرداری به مرکز مربوطه که معمولا به آنها مراکز پزشکی
هسته
ای می‌گویند، مراجعه کند. به بیمار توصیه می‌شود داروهای حاوی بیسموت را
تا 4 روز قبل از انجام اسکن رادیوایزوتوپ مصرف نکند. در مرکز تصویربرداری،
ابتدا از بیمار سوالاتی راجع به باردار بودن یا اینکه فرد در حال شیردادن
است یا خیر پرسیده می‌شود. سوالاتی در مورد سابقه‌ای از حساسیت، آسم و دیگر
بیماری‌ها از بیمار پرسیده می‌شود. سپس ماده رادیواکتیو از طریق وریدی به
بیمار تزریق می‌شود. بیمار ممکن است در حین تزریق این ماده احساس گرما کند.
بعد
از تزریق، به بیمار اجاره داده می‌شود تا حدود 4تا3 ساعت محل را ترک کند و
پس از آن برای تصویربرداری بازگردد. این مدت لازم است تا ماده رادیواکتیو
تزریق شده در تمام بدن منتشر شده و در بافت مورد نظر جمع شود. به بیمار
توصیه می‌شود تا در این چند ساعت 6تا4 لیوان مایعات بنوشد تا زیادی ماده
رادیواکتیو از طریق کلیه‌ها دفع شود. در موقع برگشت بیمار به مرکز
تصویربرداری از وی خواسته می‌شود تا ادرار جمع شده در مثانه را به طور کامل
تخلیه کند. پس از آن بیمار باید تمام اشیاء فلزی را مانند جواهرات از بدن
خود دور کرده و یک لباس مخصوص بیمارستانی را بپوشد.
بیمار
با کمک پرستار به اتاق تصویربرداری رفته و روی تخت مخصوص دراز می‌کشد.
پرستار به وی کمک میکند تا در وضعیت مناسب روی تخت دراز بکشد. این وضعیت
ممکن است در طول تصویربرداری با کمک پرستار تغییر کند. پس از آن پرستار
اتاق را ترک میکند. تکنیسین تصویربرداری در اتاق کناری حضور داشته و مراحل
اسکن را کنترل میکند. او در تمام مراحل بیمار را دیده و صدای او را
می‌شنود.
برای
انجام اسکن هسته‌ای، دوربین بزرگی در نزدیک بدن بیمار شروع به تصویربرداری
از بیمار کرده و به آهستگی در جهات مختلف حرکت میکند. این تصویربرداری
ممکن است حدود 60تا30 دقیقه طول بکشد. در این مدت بیمار باید بی‌حرکت بر
روی تخت دراز بکشد. در پایان، پرستار مجددا در اتاق حضور یافته و به بیمار
کمک میکند تا از تخت پایین آمده و آنجا راترک کند.
پس
از انجام اسکن نیاز نیست بیمار اقدام خاصی انجام دهد. ماده رادیواکتیو در
عرض 3تا2 روز بعد از انجام اسکن از بدن دفع می‌شود. به بیماران توصیه
می‌شود در این چند روز مایعات زیاد بنوشند تا بقیه ماده رادیواکتیو زودتر
از بدن دفع شود. در این مدت بیمار باید سعی کند در تماس نزدیک با زنان
باردار و بچه‌های کوچک نباشد، چون ممکن است مقدار کمی اشعه رادیواکتیو از
بدن او ساطع شود.
آیا اسکن هسته‌ای خطرناک است؟
در انجام اسکن هسته‌ای یا رادیوایزوتوپ از مواد رادیواکتیو متفاوتی استفاده می‌شود.
در
تشخیص بیماری‌های مختلف نوع ماده رادیواکتیو به کار برده شده متفاوت است.
به طور مثال، برای تشخیص بیماری‌های استخوان بیشتر از عنصر رادیواکتیو
تکنیسیم technetium استفاده می‌شود. البته در بعضی از موارد از گالیم
Gallium یا ایندیم Indium هم استفاده می‌شود. در تشخیص بیماری‌های غده
تیروئید از عنصر ید Iodine رادیواکتیو و برای تشخیص بیماری‌های قلبی از
تالیم Thallium رادیواکتیو استفاده می‌شود.
همه
مواد رادیواکتیو استفاده شده یک خصوصیت مشترک دارند و آن، این است که به
سرعت تجزیه می‌شوند. از زمانی که این مواد تولید شده تا زمانی که میتوان
از آنها استفاده کرد، مدت زمانی لازم است که معمولا از چند روز بیشتر نیست و
گاهی این زمان به چند ساعت هم تقلیل پیدا میکند. پس مراکزی که در آنها از
این روش تصویربرداری استفاده می‌شود (که به آنها مراکز تشخیصی پزشکی
هسته‌ای می‌گویند) مواد مورد نیاز خود را به طور روزانه تامین می‌کنند.
ماده
رادیواکتیو تزریق شده به بدن از خود اشعه گاما که نوعی اشعه رادیواکتیو
است، تابش میکند. اشعه رادیواکتیو برای بدن مضر بوده و در مقادیر زیاد به
سلول‌ها آسیب می‌رساند. باید توجه داشت که هر روش تشخیصی و درمانی در کنار
مزایایی که دارد می‌تواند عوارضی هم داشته باشد. دانشمندان و پزشکان سعی
می‌کنند با بهبود تکنیک‌ها این عوارض و آسیب‌ها را به حداقل برسانند. مقدار
اشعه‌ای که در هر بار اسکن هسته‌ای به بدن می‌رسد به اندازه اشعه‌ای است
که در 200 بار رادیوگرافی عمومی وارد بدن می‌شود. گرچه این مقدار زیاد است،
آسیبی به بدن بیمار وارد نمی‌کند.
برای
به حداقل رساندن آسیب اشعه رادیواکتیو، سعی می‌شود حداقل میزان ماده
رادیواکتیو به کار رود. پس غلظت ماده رادیواکتیو تزریقی به بیمار بسیار
اندک بوده و در نتیجه میزان اشعه ساطع شده از بدن بیمار بسیار کم است. به
همین نسبت تصویربرداری از این میران اندک اشعه مشکل می‌شود. برای به دست
آوردن یک تصویر مناسب، معمولا نیاز می‌شود تا بیمار حدود یک ساعت در مقابل
دوربین دستگاه قرار گیرد تا میزان اشعه کافی به صفحه حساس دوربین وارد شود.
در این مدت دوربین ممکن است در جهات مختلف حرکت کرده و بدن بیمار را از
زوایای متفاوتی ببیند. در طول مدت تصویربرداری بیمار باید بدون حرکت باشد.
انجام
اسکن هسته‌ای برای جنین مضر است، پس در صورت بارداری یا شک به بارداری،
بیمار باید آن را به پزشک معالج اطلاع دهد. در صورتی که اسکن هسته‌ای برای
یک خانم شیرده انجام شود وی باید شیر خود را تا دو روز بعد از انجام آن
دوشیده و دور بریزد.سپید